Cerddor, bardd, actor a chomediwr ooedd Dewi 'Pws' Morris. Roedd yn adnabyddus am fod yn brif leisydd Y Tebot Piws ac yn ddiweddarach am ei gyfresi comedi ar S4C. Ef oedd Bardd Plant Cymru rhwng 2010 a 2011.
Bywyd cynnar[]
Ganwyd Dewi Gray Morris yn Nhreboeth, Abertawe. Aeth i Ysgol Gymraeg Lôn Las ac yna Ysgol Ramadeg Dinefwr, Abertawe.[1]
Daeth i sylw Cymru gyfan gyntaf fel aelod o Aelwyd yr Urdd, Treforys. Wedi hynny, aeth i Goleg Cyncoed i hyfforddi'n athro a bu'n dysgu am rai blynyddoedd yn y Sblot, Caerdydd, ond ddwy flynedd yn ddiweddarach, datblygodd ei ddiddordeb ym myd actio, gyda swydd llawn amser gyda Chwmni Theatr Cymru.
Gyrfa[]
Cerddoriaeth[]
Bu'n aelod o'r band pop cynnar Y Tebot Piws ac wedyn y supergroup Cymraeg cyntaf Edward H. Dafis.
Enillodd gystadleuaeth Cân i Gymru yn 1971 gyda'i gân "Nwy yn y Nen" a cyfansoddodd y gân nodedig "Lleucu Llwyd". Mae wedi chwarae gyda'r band pync-gwerin Radwm ac mae wedi ymddangos ar lwyfan gyda'r band gwerin Ar Log.
Ef oedd cymeriad y Brenin Ri yn yr opera roc 'Nia Ben Aur' ar lwyfan Pafiliwn yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nghaerfyrddin yn 1974.
Cyfansoddwyd y caneuon gan lawer o sêr y Sîn Roc Gymraeg ar y pryd.
Datganodd wrth y Cymro ym mis Ionawr 2010 y byddai'n gwrthod ymddangos ar nifer raglenni Radio Cymru bellach gan eu bod yn chwarae gormod o gerddoriaeth Saesneg. Eglurodd nad oedd Radio Wales yn chwarae caneuon Cymraeg, felly doedd dim rheswm i'r unig sianel radio cenedlaethol Cymraeg chwarae caneuon Saesneg.[2]
Comedi ac actio[]
Chwaraeodd y cymeriad "Wayne Harries" ar Pobol y Cwm o'r cychwyn yn 1974 hyd at 1987. Roedd ganddo un o'r brif rannau yn y ffilm gomedi eiconig Grand Slam ym 1978.[3] Ymddangosodd hefyd yn y gyfres Taff Acre(HTV Cymru, 1981).
Yn ystod yr 80au aeth ati i ysgrifennu a pherfformio yn y gyfres gomedi 'Torri Gwynt', gan actio nifer o gymeriadau lliwgar a chofiadwy.
Bu'n actor ar y gyfres deledu Rownd a Rownd ers dechrau'r gyfres yn 1995 hyd at 2007 ac mae wedi ymddangos mewn nifer o raglenni eraill ar S4C megis Miri Mawr a Hapus Dyrfa.
Enillodd wobr y cyflwynwr rhanbarthol gorau am ei raglen Byd Pws ar S4C yng nghwobrau'r Royal Television Society yn 2003.[4]
Bywyd personol[]
Roedd yn briod a Rhiannon a bu'n byw yn Nhre-saith cyn ymgartrefu yn Nefyn, Gwynedd.[5]
Yn 2010 fe'i derbyniwyd i'r Orsedd fel Urdd Derwydd er Anrhydedd, gan ddewis yr enw barddol 'Dewi’n y Niwl', ac fe dderbyniodd radd er anrhydedd gan Brifysgol Abertawe yn 2018.
Wrth dderbyn y wobr honno, dywedodd ar y pryd: “Yma yn Abertawe ges i fy addysg gynnar lle ddysgais fod Cymru a’r iaith Gymraeg yn bwysig i mi, a hefyd sut i adeiladu cestyll tywod gore’r byd.”
Ffilmyddiaeth[]
| Teitl | Blwyddyn | Rhan | Cwmni cynhyrchu | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|
| Miri Mawr | 1972-1978 | Dyn Creu | HTV Cymru | |
| Pobol y Cwm | 1974-1987 | Wayne Harries | BBC Cymru | |
| Hawkmoor | 1978 | Ieuan Rogerts | BBC Cymru | |
| Grand Slam | 1978 | Glyn Lloyd-Evans | ||
| Off to Philadelphia in the Morning | 1978 | Robbie Jones | ||
| Newid Gêr | 1979 | Steve | Bwrdd Ffilmiau Cymraeg | |
| Taff Acre | 1981 | Gareth Johnson | ||
| Torri Gwynt | 1983-1987 | HTV Cymru | ||
| Night Beat News | 1984 | Simon | ||
| Rhagor o Wynt | 1986-1989 | HTV Cymru | ||
| Dros Ben Llestri | 1987 | BBC Cymru | ||
| Hapus Dyrfa | 1990-1992 | Gareth | Ffilmie Matinée | |
| Bechingalw | 1992 | BBC Cymru | ||
| Dan Y Wenallt | 1992 | |||
| Spirit of Cwmderi | 1993 | Cyflwynydd | ||
| 15: The Life and Death of Philip Knight | 1993 | Rev. Edward Hunt | ||
| Rownd a Rownd | 1995-2007, 2020 | Islwyn Morgan | Ffilmiau'r Nant, Rondo | |
| Byd Pws | 2001-2005 | |||
| High Hopes | 2007 | Kurt Stable | ||
| Rhestr Nadolig Wil | 2008 | Tad Cu John | Boomerang | |
| Lan a Lawr | 2015 | Mal | Alfresco | |
| Amser Maith Maith Yn Ôl | 2018 | Tadcu | ||
| Fferm Ffactor | 2019 | Cystadleuydd | Cwmni Da | Cyfres 2019 |
| Sgwrs dan y Lloer | 2021 | Gwestai | Tinopolis | Cyfres 2, Pennod 5 |
Llyfryddiaeth[]
| Teitl | Cyhoeddwyd | Cyhoeddwyr | |
|---|---|---|---|
| Llyfr i Blant dan Gant | Ionawr 1972 | Y Lolfa | |
| Poster I Ti To | Y Lolfa | ||
| Pws! | Chwefror 2000 | Y Lolfa | |
| Posteri Poeth | Awst 2001 | Y Lolfa | |
| Teithiau Dewi Pws: Fo a fi Gyda'i Help Hi | Hydref 2004 | Gwasg Carreg Gwalch | |
| Cyfres y Cewri 26: Theleri Thŵp | Ebrill 2005 | Gwasg Gwynedd | |
| Dewi, Dwpsi a'r Dreigiau | Gorffennaf 2007 | Gwasg Carreg Gwalch | |
| Cyfres Ti'n JocanHiwmor Pws | Medi 2007 | Y Lolfa | |
| Dewi, Dwpsi a'r Aur | Medi 2010 | Gwasg Carreg Gwalch | |
| Wps! | Hydref 2011 | Gwasg Gomer | |
| Straeon Tafarn | Tachwedd 2012 | Y Lolfa | |
| Parri'r Pobydd | 2013 | Gwasg Gomer | |
| Llyfr Jôcs y Lol fa | Mawrth 2013 | Y Lolfa | |
| Nadolig Gwyntog Rwdolff | 2014 | Gwasg Gomer | |
| Popeth Pws | Rhagfyr 2015 | Y Lolfa | |
| Môr-ladron Mewn Pyjamas | 2016 | Gwasg Gomer |
Marwolaeth[]
Wedi cyfnod byr o waeledd, bu farw yn sydyn ar 22 Awst 2024, yng nghwmni ei wraig, yn eu cartref - Penbryn Holborn, Nefyn. Roedd yn 76 mlwydd oed.[6]
Cynhaliwyd gwasanaeth cyhoeddus i ddathlu bywyd Dewi yn Amlosgfa Bangor brynhawn Iau, 12 Medi am 1.30 y.p. Teithiodd yr hers a'r teulu o'u cartref ac ymlwybro drwy bentref Nefyn tua Morfa Nefyn ac yna heibio'r Bryncynan ar eu taith i Fangor. Teithiodd dros 600 o bobl o bob rhan o'r wlad i fod yn bresennol.
Galeri[]
Cyfeiriadau[]
- ↑ http://www.cllc.org.uk/2220.file.dld
- ↑ "Dewi Pws Wedi Cael Llond Bol", Y Cymro, 15 Ionawr 2010.
- ↑ https://www.bbc.co.uk/news/av/uk-wales-43416629/dewi-pws-morris-remembers-grand-slam-on-40th-anniversary
- ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/2863161.stm
- ↑ https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/34801295
- ↑ Y cerddor a'r actor Dewi 'Pws' Morris wedi marw'n 76 oed - https://newyddion.s4c.cymru/article/23371